Strip u Srbiji 1975-1995

Prikaz knjige „Strip u Srbiji 1975-1995“ mr Anice Tucakov
izdavač: Zadužbina Andrejević, biblioteka Academia, Beograd 2000.g.

Mada nominalno 9. umetnost, strip je na našim prostorima izuzetno retko predmet naučnog sagledavanja i sameravanja jer, po opštevažećem akademskom mišljenju, za to nije pogodan iz mnoštva razloga baziranih na nasleđenim predrasudama (od one o kvarenju omladine pričama u slikama, preko zaziranja od masovne produkcije koja izlazi na ulične kioske do insistiranja na šund sadržajima). Ovakvi stavovi drastično usporavaju verifikaciju stripa otežavajući čak i čisto faktografski nivo praćenja dešavanja, dok se gotovo potpuno zatiranje teorijske misli o stripu podrazumeva. Rezultat takog stanja je nepostojanje sveobuhvatne stripografije, odnosno skoro potpun izostanak monografija o pojedinim autora i knjiga kritičkih tekstova. Stoga su dela S. Tomića „Strip, poreklo i značaj“, S. Ivkova „60 godina stripa u Srbiji“, S. Draganića i Z. Zupana „Istorija Jugoslovenskog stripa 1“, Ž. Bogdanovića „Umetnost i jezik stripa“, časopis „Pegaz“ i poneki separati/temetske celine u drugim izdanjima dragoceni i kao temelj za buduća proučavanja ove materije; tom korpusu pridružuje se i magistarska teza Anice Tucakov pretočena u monografiju „Strip u Srbiji 1975-1995“.

Kako to otkriva sam naslov, namera autorice bila je da sagleda period u kome je strip u Srbiji izgradio aktivnu i atraktivnu scenu, počeo da osvaja domaća priznanja i prodire u svet a onda, zbog ratova i raspada zemlje, bio presečen u svom poletu. Naravno, ovaj uspeh ima svoju predistoriju započetu 1934.g. kada se u „Politici“ pojavio Rejmondov i Hemetov „Tajni agent Iks 9“, za kojim su, ubrzo, usledili stripovi domaćih autora i „domaćih Rusa“ u brojnim izdanjima. Izbijanje II svetskog rata poništava ovu ekspanziju a godine prvih socijalističkih petoljetki nisu bile blagorodne za ovaj medij tako da je morao da se švercuje i ulaguje vladajućoj kulturnoj politici. Tek 1970-tih u omladinskoj štampi domaći strip počinje da istupa agresivnije i da privlači pažnju publike koja se nije zadovoljavala konfekcijskim uvoznim stripom. Mladi i malobrojni već prekaljeni autori, ‘zaštićeni’ kvalitetom svojih radova, u atmosferi popuštanja ideoloških stega, uspostavljaju autentičnu strip scenu sa nekoliko relevantnih publikacija na čelu sa legendarnim „YU stripom“. Razgranavanje izdavaštva koje će objavljivati „ozbiljan“ strip ali i izdanja u kojima se tezgari na zabavnim serijalima, kretanje nekolicine autora na svetsku strip scenu i počeci teorijskog bavljenja stripom prekinuti su, kao i 1941, ratom. U godinama koje slede počinje mukotrpna izgradnja nove scene ‘klasičnog’ stripa dok na drugoj strani stasava potpuno novi fenomen – andergraund strip.

U skladu s principima naučnog pristupa problemu monografija „Strip u Srbiji 1975-1995“ počinje poglavljima o opštem stanju svetskog stripa 1970-tih i 1980-tih te kroki istorijom domaćeg stripa, nakon čega se analiziraju segmenti posmatranog perioda. Očigledan je napor da se sistematizuju svi autori i izdanja i odrede u kontekstu celokupnog dešavanja no, prostor koji je određen za sve to premali je tako da ne dobijamo ni potpuni uvid u sadržaje izdanja a ni njihovu dublju, oblazloženiju analizu već tek proširenu informaciju, što nije zanemarljivo ali smo, uz još malo dodatnog istraživačkog napora mogli dobiti kapitalno delo (istina verovatno dvostruko duže no što je sada).
Pored opšteg pregleda događaja u dve decenije, autorica portretiše i pojedine istaknute autore. Najpotpunije se bavi radom Zorana Janjetova i Željka Paheka, njihovim karijerama, umetničkim razvojem, interesovanjima i stilovima; kratkim portretima predstavljeni su Lazar Stanojević, Branislav Kerac, Dragan Lazarević, Darko Perović, Rajko Milošević-Gera i Aleksandar Zograf. Faktografska informativnost ovih segmenata je nesporna dok se o ocenama umetničkih dostignuća i vrednosti svakako može raspravljati; i ovde je prostorno ograničenje sprečilo razvijanje teza i njihovo detaljnije argumentovanje. Posebno je diskutabilan tekst o Zografu a preko njega i teze o andergraund stripu/ autorima jer su njihove poetike kompleksnije no što je to predstavljeno (posebno je zanemaren aspekt problematizovanja samog medija koji oni sprovode te uloga namernog provociranja publike, nonšalantnosti i čistog ludizma).

„Strip u Srbiji 1975-1995“ prvi je i stoga vredan pažnje i hvale pokušaj razmatranja jednog značajnog perioda u razvoju ovdašnje 9. umetnosti. Zainteresovanim čitaocima i nekim kasnijim radovima, kada se i vremenska distanca poveća, ova monografija će svakako biti dragoceni vodič i izvor podataka i stavova.